Evaluatie van een biobrandstofplantage

Voorafgaand aan de excursie hadden we de groep cursisten in vier teams verdeeld. Zo was er het milieuteam, het sociaal-economische team, het ruimtelijke planning team en een team wat ging kijken naar de “best mogelijke methoden” om op een Jatrofaplantage duurzaam biobrandstof te produceren. Elk team moest dus nog eens goed kijken naar de duurzaamheidscriteria. Met dat in het achterhoofd hadden ze een vragenlijst voorbereid om uit te zoeken hoe het bedrijf wat we bezocht hadden het deed. De dag na het bezoek hebben we met z’n allen een overzicht gemaakt van wat we goed vonden gaan en waar we verbeterpunten of onhaalbare criteria zagen.

De belangrijkste conclusies waren:

De vestiging van het bedrijf was keurig volgens officiële regels gegaan. De eigenaar van het bedrijf had gezocht naar een stuk land wat hem geschikt leek. Met zijn idee voor het vestigen van een biobrandstof plantage was hij naar de overheid en de lokale bevolking gegaan. Zonder goedkeuring van de dorpshoofden en ondersteuning van de lokale bevolking krijg je van de Mozambikaanse overheid geen vergunning. Als er overeenstemming is over het hoe, wat en waar, dan meet de overheid de exacte locaties in met een GPS. Zo weet men precies welk stuk land je mag gebruiken. Er blijkt niet zoiets als een bestemmingsplan te bestaan hier in Mozambique. Als je wat wilt kan je zelf op zoek naar een locatie.

Er waren 230 mensen aan een baan geholpen. Wat nog wel een punt van discussie was dat waren de lage salarissen. Die lagen onder het officiële Mozambikaanse minimumloon. Voorheen produceerde de lokale bevolking wat mais en groenten voor eigen gebruik. Dat was eigenlijk alles. Sinds de aanleg van de plantage krijgen ze ondersteuning in betere landbouwtechnieken. Daardoor hebben ze wat hogere opbrengsten en kunnen ze ook producten verkopen. Er is een school gebouwd en binnenkort komt er ook een kliniek. Dat zijn positieve sociaal-economische ontwikkelingen. Maar omdat er best veel mensen in dit gebied wonen is toch het voordeel wat het bedrijf brengt voor de gehele gemeenschap relatief beperkt.

Wat we ook positief vonden was dat belangrijke bomen (zeldzaam of bedreigd) niet omgezaagd worden maar blijven staan. Er is van te voren ook eerst gekeken naar bodemkwaliteit en waterhuishouding. Gebieden die niet geschikt zijn worden niet ontgonnen. Er worden herstelmaatregelen uitgevoerd in de waterhuishouding omdat natuurlijke waterloopjes in het verleden dichtgegooid waren. Het lijkt er op dat de manager van dit bedrijf oprecht zijn best doet op een “zo goed mogelijke” manier Jatropha te kweken.

Toch blijven er wat ons betreft nog wel een paar punten over waar in de toekomst verder naar gekeken moet worden. Het verbranden van resten van de vegetatie om het terrein klaar te maken voor beplanting lijkt niet OK als je juist de uitstoot van broeikasgassen wilt verminderen met biobrandstoffen. Ditzelfde geldt voor het produceren van houtskool om dat in de grond onder te ploegen en zo een betere groei van Jatrofa te krijgen. Zware machines die gebruikt worden bij het gebruiksklaar maken van de grond verbruiken veel brandstof. Het is waarschijnlijk goed eens uit te rekenen of er niet meer energie in de teelt gaat zitten dan de hoeveelheid energie die de oogst van Jatrofa oplevert. Ook worden meststoffen en vrij grote hoeveelheden chemische stoffen zoals pesticiden en andere gewasbescherming toegepast. Die zijn slecht voor de biodiversiteit en kunnen watervervuiling veroorzaken. Er is geen monitoring programma voor water kwaliteit. Afgewerkte olie, en dat hebben ze veel, kan niet opgehaald of weggebracht worden. In Mozambique bestaat die mogelijkheid eenvoudigweg niet. Dus wordt het voorlopig op het bedrijf opgeslagen. Die duizenden liters zijn natuurlijk gevaarlijk in geval van een ongeluk of brand. Ook worden kleine hoeveelheden weggegeven aan lokale bevolking. Die smeren er palen (b.v. voor hun hek of hun huis) mee in voordat ze die in de grond zetten. Dan vreten de termieten hun paaltjes niet zo snel op. Maar ook dat is niet echt milieuvriendelijk.

De manager had zelf aangegeven dat de Europese duurzaamheidscriteria heel erg streng waren. Eigenlijk zo streng dat je er hier niet aan kan voldoen als je een commercieel aantrekkelijke oogst wilt halen. Dat lijkt me nou net de boodschap die we uit deze analyse moeten halen.