WWF-Zambia en het water in de Zambezi

Vanuit de hitte van Zambia ben ik weer geland in de herfst van Nederland. Maar met de verhalen van de WWF medewerkers in Zambia en de beelden van alle beesten nog vers in het geheugen moet het lukken om nog een verhaal bij elkaar te schrijven.

Op het kantoor van WWF-Zambia zit ik aan tafel met Oscar Silembo, zoetwater ecoloog en een van de belangrijke trekkers van het “Joint Zambezi River Basin Environmental Flows Programme”. De andere man aan tafel is Christopher Mwasile, een hydroloog en oud-student van het UNESCO-IHE in Delft. Hij wordt door Dr. Nyambe, Nyambe (conservation manager) aan me voorgesteld als de “Goeroe” van het waterbeheer in de Kafue flats en het stroomgebied van de Zambezi. Dit omdat hij al heel lang betrokken bij “integrated water management” en voorlopers van het “Environmental Flows” programma.

Waarom is dit zo’n belangrijk programma? Dat valt het best duidelijk te maken met een plaatje. Kijk eens naar de foto met de naam “dammen”. Dit is een plaatje samengesteld uit satellietbeelden van Zambia. Je ziet de loop van de Zambezi rivier met o.a. de zijrivieren Kafue en Luangwa. Ik heb vergrotingen van de dammen in de Zambezi en Kafue in het plaatje geplakt. De Luangwa is de enige grote rivier in Zambia zonder stuwdammen.

En die stuwdammen vormen het probleem. Aan de ene kant zijn ze waardevol omdat op deze manier elektriciteit kan worden opgewekt. Dat is belangrijk, zeker nu fossiele brandstoffen schaars worden en we weten dat deze bijdragen aan klimaatverandering. Maar deze dammen hebben ook serieuze nadelen die lang verwaarloosd zijn. De milieuschade kan op de lange termijn ook heel veel geld gaan kosten. Oscar legt uit dat vissen nu niet meer kunnen migreren en dat de natuurlijke dynamiek van de waterstroom in de rivieren ernstig verstoord is. De natuurlijke afwisseling van overstromingen en drogere perioden is veranderd met grote consequenties voor natuur en mens.

De meest directe aanleiding om te kijken naar het effect van al die dammen, vertelt Nyambe, was dat er overstromingen kwamen als gevolg van ongecontroleerde waterlozingen. Elke dam manager opereerde als eenling met als taak zoveel mogelijk elektriciteit op te wekken. Water werd geloosd op het moment dat hij vond dat het uitkwam. Daarbij werd niet gekeken naar wat er bovenstrooms of benedenstrooms gebeurde. En dus ontstonden er gevaarlijke situaties. Dat probleem werd uiteindelijk opgepikt en het Wereld Natuur Fonds was de initiatiefnemer om de betrokkenen om de tafel te krijgen. Oscar licht toe hoe er nu hard gewerkt wordt om dingen af te spreken op twee verschillende niveaus. De technische mensen van de elektriciteitsbedrijven die op operationeel niveau het water in de dammen regelen informeren elkaar over wat ze doen. En ze werken samen om beter waterbeheer in het hele Zambezi stroomgebied in te stellen i.p.v. alleen naar een individuele dam te kijken. Op overheidsniveau worden ook afspraken gemaakt om beleid en handhaving van afspraken mogelijk te maken.

Volgens Christopher zijn er de afgelopen dertig jaar in het hele stroomgebied heel veel metingen gedaan voor wat betreft regenval, hoeveelheid water in rivieren en watervoorraden in wetlands en bodems. Hiervoor zijn ruimtelijke rekenmodellen ontwikkeld. Dan kan geanalyseerd worden wat het effect is van een regenbui bovenstrooms op de hoeveelheid water een tijdje later in de rivier benedenstrooms. Er is dus al veel bekend over seizoensgebonden patronen in regenval en de relatie met hoeveelheid water die afgevoerd moet worden. Dit is belangrijk om goed inzicht te hebben in wat de natuurlijke situatie is en de mate waarin we die veranderd hebben.

Een dag later ben ik terug op het WWF-Zambia kantoor voor een gesprek met Patrick Matakala, de directeur van WWF-Zambia. Een jong ogende energieke man die naast het werk voor het WWF ook nog actief is als medewerker van de Universiteit van British Columbia in Canada. Hij vertelt dat er ongeveer veertig mensen werkzaam zijn voor WWF-Zambia. Ongeveer twintig mensen in de technische staf en 20 personen ter ondersteuning (administratie, financiën enz.)

Patrick benadrukt de enorme vooruitgang die het afgelopen jaar geboekt is in allerlei projecten. Het is inderdaad indrukwekkend om te zien welke grote energie producenten, houtindustrieën, mijnbouwbedrijven enz. inmiddels bereid zijn om mee te denken over milieuvriendelijker productiemethoden. En ook de manier waarop samen met lokale bevolking gezocht wordt naar oplossingen voor problemen verdient respect. Na 2 weken werken op de Universiteit van Zambia en praten met medewerkers en cursisten weet ik hoe lastig het hier vaak is om hier dingen geregeld te krijgen. Dat kost vooral enorm veel inzicht in welke poppetjes in welke volgorde aangesproken moeten worden. Anders kan een goed idee alsnog gemakkelijk stranden.

Ook Patrick illustreert hoe belangrijk het is dat er goed gecommuniceerd wordt. Alle vormen van land- en watergebruik hebben zowel voor als nadelen en daar moet over gepraat worden. In plaats van alleen maar naar de financiële opbrengsten te kijken zullen we ook moeten praten over de kosten van het voorkomen of herstellen van milieuschade. Die kosten kunnen tegenwoordig steeds beter ingeschat worden. Je kan bijvoorbeeld vrij eenvoudig bepalen hoeveel landbouwgebied of weidegrond overstroomd raakt of water tekort komt als gevolg van energiewinning. De kosten van de hoeveelheid verdronken vee of de hoeveelheid weggespoelde of mislukte oogsten zijn ook uit te rekenen. Als die kosten vervolgens met de productiekosten verrekend worden krijgen we automatisch een situatie waar meer rekening gehouden wordt met de natuur.

En ook al is er heel veel bereikt, er blijft nog een heleboel te doen om al het moois wat hier in Zambia nog groeit en rondloopt een mooie toekomst te garanderen. WWF-Zambia is redelijk succesvol in het verwerven van cosponsors in de zakenwereld maar financiële ondersteuning door WWF donors zal noodzakelijk blijven. Ze zijn erg bescheiden, deze WWF medewerkers. Op mijn vraag wat ze tegen de Nederlandse donoren van het WWF zouden willen zeggen reageren ze allemaal ongeveer op dezelfde manier. Ze zijn allemaal enorm dankbaar voor de financiële en praktische ondersteuning. En er wordt een dik compliment gemaakt aan de mensen in Zeist voor alle ervaring die gedeeld wordt. Mooi volk hier. In vergelijking met de Universiteit van Zambia gebeurt er hier van alles in een flink tempo. En daardoor ben ik met een goed gevoel over deze club naar huis gevlogen. Naast vrijwilliger ben ik natuurlijk ook gewoon een donateur van het Wereld Natuur Fonds. En ik heb gezien dat mijn jaarlijkse bijdrage hier in ieder geval in goede handen is.